Муус устар 14 күнүгэр, Хампа сэлиэнньэтин «Эрэл» норуот айымньытын киинигэр, саха хомуһун аан дойдуга аатырдыбыт чаҕылхай талааннаах хомус ууһа, норуот маастара СӨ культуратын туйгуна, Арыылаах нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо Иван Кононович Колодезников-Үрүҥ уус сырдык аатын үйэтитэр сыаллаах улахан түһүлгэ ыраахтан-чугастан ыалдьыттары тоҕуорутта.
Улахан тэрээһин саха норуотун духуобунай сайдыытыгар биллэр суолу-ииһи хаалларбыт Үрүҥ Уус олоҕун, айар үлэтин кэпсиир «Дьүрүһүйэ турдун хомуһуҥ!» диэн саҥа кинигэни дьоҥҥо-сэргэҕэ билиһиннэрииттэн саҕаланна.
Мындыр толкуйдаах, сүдү талааннаах, саха хомуһун үрдүк чыпчаалга таһаарбыт, тумус туттар чулуу уус орто дойдуга олорон, айан-тутан, суолун-ииһин хаалларарыгар баара-суоҕа 47 эрэ сыл бэриллибитэ хомолтолоох.
Кинигэни Иван Кононович төрөөбүтэ 50 сылыгар анаан Бүлүү оройуонун И.М.Гоголев-Кындыл аатынан кииннэммит библиотека ситимин Хампатааҕы филиалын сэбиэдиссэйэ, Иван Кононович олоҕун аргыһа, кэргэнэ Галина Захаровна Колодезникова хомуйан оҥорбут. Халыҥ тастаах, икки тылынан суруллубут, 116 сирэйтэн турар кинигэ Дьокуускай куорат «SAKHATIME» бэчээт дьиэтигэр 50 ахсаанынан тахсыбыт.
Кинигэ аата «Дьүрүһүйэ турдун хомуһуҥ!» диэн Иван Кононовичка туһуланар уонна кини оҥорон-тутан таһаарбыт хомустара төһө да кэм аастар дьону абылыы туруохтарын мэктиэлиир. Ону ааптар кинигэ киирии тылыгар «Иван Кононович оҥорбут хомустарын дьүрүһүйэр тыастара үйэ-саас тухары хас биирдии киһи нохтолоох сүрэҕин долгуттуннар, кутун-сүрүн манньыттыннар, кини үтүө аатын ааттаттыннар» диэн этиитэ бигэргэтэр.
Саҥа кинигэ аан дойду виртуоз хомусчута, аан дойдутааҕы хомусчуттар уопсастыбаларын сүбэһитэ Спиридон Шишигин «Үрүҥ Уус анабыл хомустара» диэн 2021 сыллаахха хомуйан таһаартарбыт кинигэтин ис хоһоонун толорон, ситэрэн биэрэр.
Ааҕааччы кинигэни кытары билсиһиитэ Иван Кононович кыыһа Нарыйа «Мин аҕам хомуһун тыаһыгар» диэн хоһоонунан, Галина Захаровна киирии тылынан саҕаланар.
Кинигэни ис хоһоонунан икки сүрүн түһүмэххэ араарыахха сөп. Бастакы түһүмэхтэн ааҕааччы Иван Кононович дириҥ силистээх-мутуктаах, удьуор уус ыччата буоларын билсэр. Бииргэ төрөөбүттэрин, чугас аймахтарын, оскуолаҕа үөрэммит доҕотторун, учууталларын ахтыыларыттан кини оҕо эрдэҕиттэн тарбаҕар талаана, дьоҕура, уһанар дьарыгынан умсугуйуута көстөр.Олоҕун олуктара кэпсэнэр.
Иккис түһүмэх Иван Кононовиһы санааны сайа этэр, дорҕоон эгэлгэтин үөскэтэр кыахтаах, дьиҥнээх этигэн хомустары айан, оҥорон төрүт үгэһи салҕаабыт уонна сайыннарбыт уус быһыытынан арыйар. Манна филологическай наука доктора, Аан дойду хомустарын түмэлин уонна киинин төрүттээччи И.Е.Алексеев-Хомус Уйбаан, аан дойду виртуоз хомусчута, аан дойдутааҕы хомусчуттар уопсастыбаларын сүбэһитэ С.С. Шишигин, Хомус аан дойдутааҕы киинин уонна түмэлин дириэктэрэ Д.Д.Бястинов М.К. Аммосов аатынан ХИФУ президенэ Е.И.Михайлова, о.д.а. хомус эйгэтигэр алтыспыт дьон ахтыылара киирбиттэр.
Саамай кэрэхсэбиллээҕэ Үрүҥ Уус хомустарын биһирээн,оонньотон, идэ оҥостон, бэйэлэрин киэҥ эйгэҕэ номнуо ааттата сылдьар ыччат дьон Айаал Аммосов, Алиса Долгунова, Алдан Рожин, Георгий Слепцов махталлара буолар. Бу – Үрүҥ Уус былыргыттан быйылгыга диэри саха омук ытыс ымыыта оҥостон илдьэ кэлбит төрүт үгэһин сайдыытыгар кэскиллээх түөрэҕи түһэрбитин бэлиэтэ буолар.
Хас биирдии ахтыы Иван Кононович анабыл хомустарын хаартыскаларынан ситэриллибит. Бэйэ бэйэлэригэр ханан да майгыннаспат, хатыламмат ойуулаах, оһуордаах, анал хахтаах хомустары хайа да ааҕааччы кэрэхсээбэт буолуон сатаммат.
Үрүҥ Уус үөһэттэн айдарыылаах хомус ууһа буоларын тас дойдулартан, Японияттан аан дойду виртуоз хомусчута, хомуһу чинчийээччи Лео Тадагава, Нидерландыттан Харм Линсен, Сицилияттан, «Странные звуки хомуса» киинэ режиссера Диего Паскаль Панарелло кинигэҕэ киирбит сыанабыллара туоһулууллар.
Кинигэҕэ сыһыарыы быһыытынан элбэх өҥнөөх хаартыскалар, туһаныллыбыт литература библиографическай ыйынньыга киирбиттэр.
Дьон кинигэ тахсыбытыгар олус махтанан туран, кэпсэтиигэ көхтөөхтүк кытынна. Биир дойдулаахтарын Арыылаах нэһилиэгин баһылыга Афанасий Афанасьевич Тимофеев, солбуйааччы Савва Петрович Иванов, бииргэ төрөөбүт балта Варвара Кононовна Васильева, учууталлар Марианна Николаевна Мандарова, Лидия Григорьевна Иннокентьева, үөлээннээҕэ Екатерина Афанасьевна Павлова, алгысчыт Агафья Федотовна Мылахова, «Иэйии» литературнай түмсүү төрүттээччитэ Раиса Николаевна Евсеева –Дьүөгэ, хомусчут, импровизатор Наталья Иннокентьевна Егорова ахтан-санаан аастылар.
Кыттыыны Дьокуускай куораттан анаан кэлбит Хомус аан дойдутааҕы киинин уонна түмэлин дириэктэрэ Дмитрий Дмитриевич Бястинов, аан дойду виртуоз хомусчута, аан дойдутааҕы хомусчуттар уопсастыбаларын сүбэһитэ Спиридон Спиридонович Шишигин, аан дойду виртуоз-хомусчута, уһуйааччы, «Айархаан» этно-бөлөх төрүттээччитэ Альбина Михайловна Дегтярева – Хомус Хотун уонна Бүлүүттэн биллэр хомус уустара Реворий Гаврильевич Чемчоев – Чөмчөө Уус, Михаил Николаевич Мальцев- Кылаан Уус ыллылар. Чугас алтыспыт биир эйгэлээх дьон Иван Кононович хомус эҥин эгэлгэ хос дорҕооннорун дьиктитин ис иһиттэн ылыммыт, өйдөөбүт уонна күүскэ сайыннарбыт уус буоларын бигэргэттилэр уонна кини аатын үйэтитэр үлэни салгыы ыытары эрэннэрдилэр.
Үрүҥ Уус оҥорбут этигэн хомустара өссө да өр сылларга бар дьон дууһатын долгута, санаатын кынаттыы, үтүөҕэ-кэрэҕэ угуйа туралларыгар баҕаран туран, Галина Захаровнаны эҕэрдэлээн культура сайдыытыгар уонна норуот айымньытыгар оройуон киинин салалтатыттан Кристина Буслаева, Н.И. Ылахова аатынан «Алгыс» кииниттэн Августина Евсеева, И.Ф Захаров-Кылыадьы аатынан Хомус музейыттан Екатерина Михайлова тыл эттилэр. Бүлүү библиотекаларын аатыттан директор Николай Харлампьев эҕэрдэтэ уонна өйдөбүнньүк бэлэҕэ туттарылынна.
Көрсүһүү ыалдьыттара Иван Кононович ыраас ыратын, күүстээх санаатын, сахалыы дьоһун-холку майгытын, сүрэҕин төлөнүн бүтүннүү иҥэрэн оҥорбут хомустарыгар оонньоон саала иһигэр олорор дьон сүргэлэрин көтөхтүлэр, дууһаларын долгуттулар.
Хомус уустара уутуйан үөскээбит Арыылаах нэһилиэгин олохтоохторо төрүт үгэһи өрө тутан сайыннарарга боччумнаах, ситимнээх үлэни ыыталларын кэлбит дьон бука бары кэрэхсии көрдүлэр. Ону олохтоох оскуола үөрэнээччилэрэ, уһуйаан кырачаан иитиллээччилэрэ хомуска аналлаах ырыаны, хоһоону, үҥкүүнү толорон, бэл диэтэр таҥаһы-сабы бэрт сэргэхтик көрдөрөн бигэргэттилэр.
Ити курдук төрүт үгэһи салҕаабыт уонна сайыннарбыт Үрүҥ Уус аатын үйэтитигэ биир дьоһун хардыы оҥоһулунна. Салгыы Бүлүү улууһун биирдиилээн хомусчуттарын күрэҕэ ыытылынна.
Луиза Кононова, киин бибилэтиэкэ кыраайы үөрэтиигэ кылаабынай бибилэтиэкэрэ