Page 1 - 1918 сыллаахха Бүлүүгэ : С. М. Аржаков төрөөбүтэ 100 сылын туолуутугар / Н. Миронов
P. 1

Г Октябрьскай революция туһунан сурах  дьаһалталара тиийтэлииллэр. Холобур, Донской  аһылык, атын наадалаах табаардар борохуотуйан |
   чВьүлуүгэ хойутаан, “содуруу бассабыыктар  Үөһээ Булуугэ нолуок хомуйтара милиционердары  ыытыллаллар. Экспедиционнай этэрээт началь- I
     былааһы ылбыттар үһү” диэн эрэ иһиллибитэ.  ыытар, Аржаков ол дьону тутуталыырга дьаһал  нигынан А.Ф.Попов, уокурукка Советскай бы-1
     Оччолорго Саха сиригэр эсер В.Н.Соловьев  биэрэр. Тумугэр, милиционердар сорудахтарын  лааһы олохтуурга боломуочунайынан И.Н.Бара- |
     баһылыктаан олорон Советскай былаас  толорбокко төннөн кэлэллэр.                         хов ананан кэлэллэр. Кинилэр сан а былаас |
    I дьаһалларын толорортон аккаастаммыта.         Иркутскайы кытта телеграбынан быстыбакка                                 аатыттан Бу­
     Булуугэ баар земскэй былаас большевиктары сибээстэһэ олорор буолан, С.М.Аржаков Рыд-                                    луу куоратын
                                                                                                                             19 атыыһ ви ­
                                                                                                                             та рыгар 200
          С.М.Аржаков тврввбутз 100 сылын туолуутугар                                                                        ТЫ 11 СОЛК
                                                                                                                             контрибуция
                                                                                                                             туһэрэллэр.
                                                                                                                             Ол иһигэр
                1918 сыллаахха                                                                                               гуевка— 1 00
                                                                                                                             НА.Расгор-
                                                                                                                             т ы Һ . с о л к ,
                                                                                                                             Басов уонна
                                                                                                                             К а к о в и н
                                 Булуугэ                                                                                     фирмаларын .
                                                                                                                             отделен ие-
                                                                                                                             тыгар 35
                                                                                                                             ты Һ.солк., I
                                                                                                                             К у ш н а р е в
     утары санаалаах дьонтон турара, онон  зинскай этэрээтэ, Дьокуускайга айанын билэ                                        н э 11 ил и э II -
     Временнэй правительство политикатын тутуһара.  олорбут. Кини бэс ыйын 27 кунугэр улуустарга                             ны|кгэри1эр—
      "48 сыл саҕаланыытыгар В.Н.Соловьев тэрийбит  биллэрбит: “Организуйте Совдеп. Олекминск                                15 тыһ.солк.
      эбаластааҕы Советын дьаһалларын утаран  занят. Облсовет на днях ликвидируется”.                                        Орто Булуу:
     Дьокуускайга почта-телеграф улэһиттэрэ         С.М.Аржаков сана былаас дьаһалларын олоххо  улууһун 14 баайдарыгар 5700 солк., атын алта |
     собостуопкалаабыттара. Ону Булуугэ эмиэ  киллэриигэ куурээннээх улэтэ С.Н.Донской уонна  улуус баайдарыгар 160 тыһ.солк. контрибуция |
     ейеебуттэрэ, куорат олохтоохторун миитиинэрэ  кинини өйөөччулэр өһүөннээх сыһыаннарын  туһэриллэр. Ол эрэн, контрибуция улахан анара,
     ыытыллыбыта, почта-телеграф улэтин тохтотор  уөскэппитэ. Онон, өссө бэс ыйын 14 кунугэр  Советскай былаас сотору сууллан, ылыллыбакка |
     б ы Һ а ар ы ы ыл ылл ыб ы та.              Донской Дьокуускайдааҕы былаастарга С.М.Ар­ хаалар.
        Итинтэн сотору буолаат, кулун тутарга үөрэх-  жаков улэтин туһунан кистэлэҥ докладной    Булуугэ ылыллыбыт атыыһыттар та-|
     тэрин бутэрэн Дьокуускайтан большевиктар  суруйан ыытар. Ону дьүүллэһэн баран, Уобалас  баардарын уонна Дьокуускайтан аҕалыллыбыт'
     С.М.Аржаков, С.Ф.Гоголев уонна М.В.Ме-  Совета уураах таһаарар: "... признавая  табаардары народнай маҕаһыын арыйан, нуорма
     гежекскэй кэлэллэр. Книлэр хара үлэһиттэр  предъявленные со стороны вр.Совета Рабочих  быһыытынан, ордук бурдугу, табаҕы, чэйи ,
    | союзтарын улэтин саггалыы сергутэллэр, почта-  депутатов и гр.Аржакова требования актом,  атыылааһыны тэрийэллэр. Ол туһунан С.М.Ар-1
     телеграф үлэһиттэрин бэйэлэригэр тардаллар,  являющимся посягательством на захват власти,  Жаков ахтыытыгар маннык суруллубут: :
     рабочайдар депутаттарын Советын тэрийэллэр.  немедленно гр.Аржакова арестовать и пре­    “Несколько дней торговли в народном магазине
     Куоракка былаас иһин охсуһуу тыҥааһыннанан  проводить под стражей в город Якутск”.       превратились в народные торжища, народу с |
    | барар.                                        Ити быһаарыыны толорон, Донской от ыйын ближайших наслегов понаехало много, едва
        Атыыһыттар эргинэр табаардарын  I  кунугэр С.М.Аржакову уонна Совдеп  успевали отпускать... ”.
     атыылаабакка тыаҕа таһааран кистииллэр. Ас-  чилиэннэрин Д.Фридманы, П.Бубякины тутан       Аҕыйах киһилээх этэрээти Булуугэ хаалларан,
     үөл тиийбэт балаһыанньата үөскүүр, сыана үрдүү  хаайталыыр уонна сонно казактарынан ха-  экспедиционнай этэрээт Советскай былааһы
     түһэр. Онон Совет уезд (уокурук) земскэй  рабыллатан Дьокуускайга ыыталыыр.              олохтуур соруктанан үөһээ улуустарга ааһар.
     управатыгар модьуйуу түһэрэр: табаары          Ол эрэн, сити кун Дьокуускайга Рыдзинскай    Итинник Советскай былаас органнара
     куораттан таһаарыыны бопсоругар, ону он орбот  кыһыл этэрээтэ кэлэн, кылгас утарсыы кэннэ,  С.М.Аржаков салалтатынан күүстээх үлэни ыыта I
     буоллаҕына, таһаарыллар табаары рабочайдар  Советскай былааһы олохтуур. Быһыы-майгы тосту  сырыттахтарына Сибииргэ быһыы-мат ы
     тутан ылыахтара диэн. Онуоха куорат думата  уларыйар, собыгелар хаамыылара тургэтиир,  уларыйан, кыһыллар хоттороннор, уруннэр
    ‘ Советы сэмэлиир уонна земскэй управаны толору  кылаассабай охсуһуу кууһурэр. Аржаковтаах аара  хотоннор, Иркутскайы кытта сибээс быстр
    : итэҕэйэрин биллэрэр. Уезд комиссара  суолга Дьокуускайтан коопс ративтар  Сунтаарга, Хочоҕо сана былааһы сөбулээбэт
    ! С.Н.Донской-1 уонна Н.П Расторгуев суурбэччэ  мунньахтарыттан төннөн иһэр П.Х.Староватовы  баайдар-тойоттор уонна либеральна!! интел­
     киһилээх милицияны тэрийэллэр. Аржаковтаах  корсоллер, Советскай былаас олохтоммутун  лигенция представителлэрэ кистэлэҥ улэлэрэ /
     Кыһыл гвардия этэрээтигэр киириэн  истэллэр уонна Булуулэригэр теттору эрги-  саҕаланар. Аны туран атырдьах ыйын ортотугар
     баҕалаахтары испииһэктээһини саҕалыьгллар.  линнэрэллэр. Булуугэ кинилэри сана куурээннээх  эмискэ Дьокуускайтан Советскай былааһы |
        Улуустарга Советы өйөөччүлэр Харлампьев,  улэ-хамнас көһүтэр.                         өйөөччүлэр 200-тэн тахса киһи хас да бо-|
    7 Гоголев, Очуров уо.д.а. Советскай былаас иһин   II. Аржаковтаах куоракка тиийбэккэ аара утары  рохуотунан Булуугэ баар буолан хаалаллар. Ол »
     агитацияны ыыталлар, олохтоохтору земствоҕа  иһэр Булуу Совдебын наарыһынайын Казакову  дьон, Дьокуускайга үрүҥ офицера Гордеев 400-1
     нолуоктары уонна түһээннэри төлөөбөккө  корселлор. Кини Дьокуускайтан сана былаастар  чэ киһилээх иһэриттэн дьулайан, Бүлүүнэн |
     ыҥыраллар. Харлампьев П.П. Өргүөт нэһилиэгэр  ыыппыт телеграммаларын Степан Максимовичка  Енисейгэ, баҕар, түһуөхпүт диэн кэлби гтэр эбит. 1
     тэрийбит үлэһиттэрин союһа “Уобалас Советын”  биэрэр. Онно Булуугэ Аржаков комиссар буолара  Булуугэ кэлэн, улахан хайдыһыы буолар. |
     былааһын билиммэт, Советскай былаас  бигэргэтиллибит уонна уталытыыта суох Со-  Енисейгэ түһэр хайдах да табыллыбата костей
     политикатын ыытар Иркутскайдааҕы  веттары, үлэһит дьонтон Кыһыл Армия этэрээтин  тахсар Тыл-тылга киирсибэккэ ус аны хай-
     Центросибирь былааһын билинэр туһунан  тэрийэргэ, урукку былаас беден- үлэһиттэрин  даллар, үгүс оттулэрэ Дьокуускайга төннөллөр, |
   I уураах таһаарар.                            хаайталыырга этиллибит.                      сорохтор икки этэрээтинэн уөһэ усталлар.
        С.М.Аржаков салайааччылаах Бүлуү Совета     С.М.Аржаков от ыйын 7 кунугэр, куоракка      Ити аймалҕан ааспытын кэннэ Аржаковтаах
     телеграф үлэһиттэрин көмөтүнэи Ценгросибири  тонной кэлээт, Донскойу уонна хас да кини  милицияҕа улэлээбит дьонно устуу ыйдааҕы
     кытта была сибээстэһэ олорбута. Бэс ыйын 9  көмөлөһөөччүлэрин хаайталыыр, улуустар ко-  хамнастарын төлөөбүттэр, хара үлэһиттэр:
     кунүгэр Центросибирь С.М.Аржакову Буду у  миссардарыгар контрреволюционердары хаай­ союзтарын чилиэннэригэр народнай
     уеһын комиссарынан аныыр. Ити кэмтэн, Саха  талыырга дьаһал ыыталыыр. Киэһэтигэр куорат  маҕаһыынтан табаары ким төһөну кыайарынан
     сиригэр Уобалас Совета урукку политиканы  олохтоохторун мунньаҕар кипи Дьокуускайга  тунэппиттэр.
     ыыта олордоҕуна, Булуугэ Советскай былааһы  былаас большевиктар илиилэригэр киирбитин      Атырдьах ыйын 27 кунэ буолар түүнүгэр'
     эйэлээх суолунан олохтуур иһин аһаҕас охсуһуу  иһитиннэрэр, куоракка байыаннай бала-     С.М.Аржаков, Совет чилиэннэрэ С.Иванов,
     саҕаланар. Сан а комиссар казактар Советтарыгар  II ыанньаны биллэрэр. Бу сырыыга земскэй управа,  Д.Фридман, П.Расторгуев, П.Агомицин Орто
     кини былааһын билинэргэ этиитин ылымматтар.  куорат думата, казактар сана былаас комиссарыгар  Бүлүүлүүллэр. Кинилэр Өлүөхүмэнэн, Бо-
   й С.Н.Донскойга былааһы эйэлээхтикбиэрэригэр  Аржаковка бас бэринэллэрин биллэрэллэр, огтон  дойбонон, Баргузинынан тимир суолга тиийэн, '
     судьуйа Архангельскайга дьыаланы Временнэй  урун’ милиция тарҕатыллар.                   сатанар буоллаҕына, Советскай Россияҕа тиийэр
     правительство аатыттан көрөрун ууратарыгар     Сотору Совет сана састааба биэс киһилээх  санаалаахтар. Орто Булуугэ книлэргэ С.Гоголев |
     этиилэр эмиэ ылыныллыбаттар. Советскай бы­ талыллар. Онно киирбиттэр С.И.Иванов, С.И.Ив­ уонна И.Харлампьев холбоһоллор. Ый аҥарын |
     лаас аатыттан Үөһээ Булуугэ М.В.Монастырев,  анов, М.В.Монастырев, Д. И. Попов уонна  курдук тайҕаны кэтэн айаннаан Олүохүмэҕэ
     Ньурбаҕа Т.Е.Очуров, Сунтаарга В.Петров, Хо-  П И. Расторгуев. Куоракка народнай милиция  тиийиэхтэрэ 80 км хаалбытын кэннэ уруннэр |
     чоҕо П.Горбунов комиссардарынан ананаллар.  тэриллэр, мировой судьуйа Архангельскай оннугар  тоһуурдарыгар түбэһэллэр. Сүурбэччэлээх Сте-I
        Оттон С.Н.Донской куорат бары  бастакы народнай судьуйанан чаһыы маастара  пан Иванову сонно өлөрөн түһэрэллэр, атыттары |
   I тэрилтэлэрин представителлэрин мунньаҕын  Д. И Попов талыллар.                           тутан ыланнар Өлүөхүмэ хаайыытыгар угаллар, |
     ынырар. Онно Центросибирь комиссара            От улэтэ угэннээн саҕаланаары турар кэмэ  онтон Дьокуускай хаайыытыгар утаараллар.
     Аржаков былааһын билиммэт, кини  буолан, саамай сытыы боппуруос сир үллэһигэ               Советскай былаас Сибииргэ хотторон, |
     дьаһалларын толорбот туһунан быһаарыы тахсар.  буолбута. Онон Дьокуускайтан дьаһал кэлэрин  С.М.Аржаков Булуу кыаммат дьаданы улэһит ‘
     Куорат думата, земскэй милиция, казактар  кэтэспэккэ, уезд комиссара Аржаков көҕү-  дьонун тустарыгар революционнай куурээннээх *
     Совегтара эмиэ шинник быһаарыналлар.        лээһининэн Совет бары акталаах сирдэри сельскэй  улэтэ быстах кэмггэ тохтообута. Ол эрэн, I
       Дьэ, итинэн Булуу уокуругар икки былаас  обществоларга биэрэргэ, уһун болдьохтоох  баттыгаһы утары охсуһар, сана олоххо тардыһар
     уөскүүр: Аржаков баһылыктаах Совет уонна  аренданы тохтоторго, сири дууһа ахсаанынан,  санааны ити 1918 сыллааҕы утарсыылаах кэм, [
     Донской баһылыктаах земскэй управа  дьахталлары киллэрэн туран, тун этэргэ быһаарыы  чуолаан, дьаданы дьон ортотугар сахпыта, |
     былаастара. Ити кэм туһунан С.М.Аржаков  ылынар. Итинэн сири туһаныы урукку класснай  кинилэр эрэллэрин күүһүрдүбүтэ. С.М.Аржаков, :
     бэйэтин ахтыытыгар: "В округе создалось  тиһилигэ ууратыллар, ол элбэх ходуһа сири тутан  бэйэтин уустук охсуһуулаах кэмин уола, дьонун-
     положение двойственности: действовали два  олорбут баай дьон но улахан охсуу буолбута. Сири  сэргэтин олоҕун тупсарарга Ленин партиятын [
   | комиссара—от Якутского областного Совета и  маннык санплыы тун этии ити сайын Саха сирин  революционнай хайысхатын сүрэҕин баҕатынан,
     от Цетросибири. Это было выражением  атын уезтарыгар ыытыллыбатаҕа. С.М.Аржаков  өйүнэн-санаатынан ылыммыта уонна ол туһугар
     двоевластия, которое Ленин охарактеризовал по  Советскай былаас сир боппуруоһугар ыытар  бэриниилээхтик охсуспута, улэлээбитэ.
     отношению ко всей России в период февраля—  политикатын аан бастакынан Саха үлэһит дьонун
     июня 1917 года”—диэн суруйбуттаах.          ортотугар олоххо киллэрбитэ.                                              Н.МИРОНОВ.
   у Улуустарга Булуу куоратыттан Аржаков          С.М.Аржаков туруорсуутунан от ыйын 20
   I уонна Донской-1 хардарыта ис хоһоонноох  куннэригэр Дьокуускайтан кыһыл этэрээтэ уонна
   1