Page 1 - Норуот учуутала : [Саха АССР оскуолатын үтүөлээх учуутала, директор Николай Иванович Афанасьев туһунан, Бороҕон нэһилиэгэ (Бүлүү оройуона)] : очерк / К. Чиряев
P. 1
'П!1!Һ11В1Пи1П1Н1111П1Пии1П1Ц11И1П1ИНП1и1Н1|11ПиниИННИН1Пи(ИиШШШ1НИШШШПШ111ИИ1ШШШПИШШ1ШПШШН1|ШНИ11ШШШ1ШШ1ШНН111П111ШИ111£
НОРУОТУЧУУТАЛА I
111Н1Ш1Н11Ни!11ШИПиИИ1Ш1Н1ПП|НН1ИННП1!НН111111Н1Ш1Ш!11!11111 О ч е р
ороҕон оскуолатын үтүө Н И. Афанасьевы кордөспүттэрэ. аххан ини. Аҥардас кэнники Үрдүк культура копьевна интернат иитээччитэ-
Б аата-суола сурарырбыта Кини армияра сылдьыбыт, комсо- уһуннаах сырыы оҥоһулунна. Бу аб. Афанасьев икки омук нан сылдьаллар. Кыралары ко-
түөрт сылларга 3400-тэн такса км
Соророр үлэлэригэр уочараты-
уонча сыл буолла- Бу ос- молга иитиллибит буолан, соруда-
кы тоЛоро үөрүйэх этэ. Утарса
куола үөрэнэр ыччатын уонна барыта билии-көрүү, наука туһу- Т тылын — японская уонна рүоххэ-истиэххэ, иитиэххэ диэтэх-
учууталларын үтүөкэннээх үлэлэ- барбатара- гар сырыы. английская тЫллары би- хэ т у б ү к т э э X дьон- Йл-
лээх кэргэн. Өлүөр эрэ сырыттал-
рнн сырдатан «Учительская ха- Ити курдук, Бороронтго салайар Эдэр айанньытар Бүлүү неф- лэр, төрөөбүт тылын умсутуйан
һыат», «Народное образование», үлэрэ опыта суох эдэр директор тянниктарыгар, Сангаар шахтала- туран таптыыр, сахалыы уус-уран лар ону ол диэбэттэр—ким тугу
«Смена», «Археология СССР» су- кэлэн, оскуола хаһаайыстыбатын рыгар, Булуҥ- булчуттарыгар, Ле айымньылары суруйууга холонор. кыайарынан саба түһэн аралара
рунааллар суруйбуттара. Оройуон уонна үлэтин кытары билеэн бар на уонна Карская муора балык- Кини хоһоонноро хаһыаттарга улэлииригэр кыары биэрэ сатыыл-
уонна республика бэчээтэ 240-тан быта. Туох кэлиэй—кулууп дьиэ сыттарыгар ыалдьыттаатылар, ич- бэчээттэнэр буолбута хас да сыл лар.
гахса бэлиэтээһиннэри, ыстатына- кыракый хосторуттан уонна бы- читэх хайаларынан, сайынын буолла- 1961 сыллаахха- «Бэлэм Евдокия Прокопьевна Лена эбэ
,ары, хаартыскалары таһаарда. лыргы сэниэ ыал дьиэтигэр оло- киирбэт күннээх туундаранан, ик буол» хаһыат оҕо ырыатын суру хотун эҥэригэр, хоту Кыстатыам-
Манна 2000-тан гахса экспонаг рурбут интернат уопсайыттан ура ки атахгаах үктэммэтэх сирдэри- йууга ыыппыг конкурсугар иккис ҥа, улуу өрүс модун күүһүн-
таах кыраайы үөрэтэр музей, баан ты тэрил суора. нэн сылдьыталаатылар. Булуу-га- миэстэни ылбыта. Кэнники бириэ- уорун, тыйыс кыраай хабараан
шыннаах муннук, киһини кэрэх- Николай Иванович үөрэтэр- лыы да баһаам. Кыһыл көмүс, мэҕэ айылра кэрэтин, эдэр айан- айылратын эрииригэр-мускууругар
сэтэр улэлээх пришкольная учаас- иитэр үлэни тосту уларыта тутар фосфорит, лимонит, кальцит, ту- ньыттар, юннаттар. олохторун хо- буһан-хатан улааппыта. О л да
так уонна ону барытын бэрийэр, былааны толкуйдаабыта- Икки туу матырыйааллара кылааттар- һуйар үрдүк өрөгөйдоөх хас да хо- иһин кини киэҥ көрүстээх, үтүө
саныннарар мэлдьи анымньылаах- күөл икки ардынаары лиҥкинэс даах сирдэр көһуннүлэр, кинилэр һооннору айда- Олортон биирдэе- санаалаах ийэ-
тык үлэлээн норуот үорэҕириити- ойууру үлгү солоон пришкольнай баайдарын саппааһа барылланна- тэрэ бу баар- Кини эмиэ айанныыры, саа-
Кини Саха сирин биллиилээх
гэр саҥа суоллары көрдүүр педа учаастак оггосторго, утумнаахтык геолоттарын кытта сибээстэһэр, Халлаан нүарз сибэккичэзн саадах тутан бултууру сөбүлүүр.
гогическая коллектив бааллар. ту ристическай, краеведческой үлэ- Халлаан күөрэ тохтон түһэн, Оролоро арыйах эрдэринэ эр дьон-
Боровой оскуолатыгар опыт нэн дьарьгктанарга уонна музей- кинилэр кэскиллээх үлэлэригэр Сибэккигэ мунньуллубут. тон итэрэс сылдьыбат этэ. Ама
атастаһа. кипи үлэтин билсэ науч кабинет тэринэргэ этии киллэрби’ көмо оҥорор, оскуолатын музейы- Халлаан күөҕэ сибэккичэзн рах, сайарас санаалаах ийэ мэл
най тэрилтэлэр уонна үөрэх тэ- тэ. Оччотооруга 7—8 учуутал- .гар баай экспонатах геология Хойуу күөхтэн толбонурОут. дьи үлэ үөһүгэр сылдьар кэргэнин
салаатын тэрийдэ- Ити үтүөлэрин
рилтэлэрин, оскуолалар уонна кол- лаах, 80-ча оролоох коллектив хо- Сибэккичэзн, сибэккичээн бары саралааһыннарын толору
хозтар представителлэрэ биирдии- лугар кытаанах былаан этэ. Ол иһин «ССРС сир аннынаары баа- Үчүгэйкээн да өҥнөрдөөх, өйүүр. Хантан эмэ сылайан-эла-
лээн уонна бөлөхтөрүнэн 300-чэ эрээри сана салайааччы хорсун йын харыстааһын туйгуна» зна- Сибэккичээн, сибэккичээн йэн кэллэринэ, үөрэ-көтө корсор,
чогунан нарараадаламмыта-
тогул сырыттылар. Олор истэригэр санаата дьону үлэрэ күүрдэн бар Николай Иванович кыраай хам- Минньигэсчээн да сыттардаах. сүбэ-ама буолар, үтүө санаа, бэйэ-
Москва профессора К. Г. Уман- быта. Учууталлар В- А. Иванов, Халлаан күөҕэ сибэккичээн бэйэттэн өйөнсүү, үөрүү-көтүү
скай, биллиилээх советской тео М. С. Петрова, И. А. Борисов уон сыыр харамайын уонна үүнээйи- Ханыылаһан кэчигирээн, орөгойдөөх кыымын сарар.
лог хас да омук сирдэригэр үлэлээ- на үрдүкү кылаас оролоро сылайа- тин биологиятын мындырдык би Кырдал саалын симээн кээспит, Евдокия Прокопьевна туспа эйэ-
лар. Ол эмиэ кыраайы үөрэтиигэ
бит К- 11. Столбцов, Якутская уче- ры-элэйэри аахсыбакка үлэлиил- Кырааскалаан мичилиппит- рэс, истин’ сүрэхтээх ийэ. Дьиэти-
найдара, Үөһээ Бүлүү, Ньурба, лэрэ- Үлэ саамай кытаанарын. кут- туһалыыр. 19' сыл сайыныгар Сибэккичээн, сибэккичээн гэр-уотугар кыыһыра-тымта сыл-
кини сала’ ан сылдьыбыт
Кэбээйи, Мэҥэ-Хаҥалас, Нам, таллаарын тутуһааччынан дирек Үчүгэйкээн да өҥнөрдөөх, дьарын хаһан дараны көрбөккүн.
Таатта оройуоннарын учууталла тор буолара- Дьэ итинник саралам- юннаттар этэрээттэрэ Бүлүү уон Сибэккичээн, сибэккичээн Онноорор оролорутар күөмэйдэрин
рын делегациялара сылдьыталаа- мыта саҥалыы үлэлээһин. на Хотуту Лена хочолорун, Кит- Минньигэсчээн да сыттардаах. соноппоттор- Кинилэр дьиэлэригэр
тылар. Ыалдьыттар улаханнык ас- Айанньыт чэм хайатын, альпийскай хонуу- Сибэккилэр үөрэ-көтө, кыракый бэдиктэр ээр-сэмээр оон
тыналларын, махтаналларын туһу- лар, ойуур быыстаах туундара Сиккиэр тыалтан үҥкүүлүүллэр, ньуур тыастарын, күлэр-үөрэр са-
уонна дьиггнээх туундара 400-чэ
нан суруйталаан хааллардылар. иколай Иванович төһө да Оһуокайдаан көтө-көтө, ҥаларын эрэ истэрин-
Биллэн турар, Боророн оскуола фията биһиги дойдубуту- араас отторун хомуйан аатын- Оонньуур-сырсар курдуктар. Дьиэрэ-уокка маннык истин’
тын утуо дьыалаларын айааччы- Н тээрин иһин, бэйэтин би- суолун быһаардылар, Наукалар Директордара суруйбут «Учуу- ейөбүллээх, үөрүүнү-хомолтону
академияларын Саха сиринээри талбар», «Хотугу юннаттар», тэнчгэ үллэстэр дорордоох буолан,
нан Н. И. Афанасьев салалтатынан лиитин, мастерствотын сайынна-
филиалыгар туттардылар. Ол үлэ- «Эдэр айанньыттар», «Өктүбүрүө- Николай Иванович уһун айантан,
үоскээбит биир ньыгыл түмсүү- рарга сыламтата суох үлэлээн,
лээх учууталлар коллективтара лэрэ үрдүктүк сыаналанна. нэктэр» диэн ырыаларын Боророн ыарахан үлэттэн сылайбыта бил-
наука хас да салааларыгар үчүгэй Таб- Афанасьев палеонтология- оролоро таптаан ыллыыллар- От либэккэ-көстүбэккэ ааһар уонна
буолар- теоретический бэлэмнээх эрэ буол-
Бу сырыыга оскуола уопсап нан өрдоөрүттэн интэриэһиргиир- тон кини туруорбут «Отонньут- саҥаттан-саҥа эрчимнээх общест-
бакка, ону олоххо сатаан туттарга Бу дьыалара матырыйаалы хому- тар» диэн үҥкүүтүн өрө күүрүү- веннай туһалаах дьыалара туһа-
үлэтин ситиһиилэригэр үгүстүк уонна дьоҥҥо тиэрдэргэ улахан
тохтообокко, коллективы сүрүн- дьорурдаах, барыны бары сатыыр, йуунан, ону чинчийиинэн утум лээхтик толороллор. нар.
нээччи, дьаһайааччы Саха АССР дэгиттэр сайдыылаах салайааччы. наахтык дьарыктанар. Боророннор Николай Иванович музыкара ★ 4
Дэлгэр хайатыгар уонунан ты- эмиэ үчүгэй. Хас да инструмены-
оскуолатын үтүөлээх учуутала, Бэртээхэй турист уонна геолог. С. Макаренко норуот үөрэ-
директор Николай Иванович туһу- Кыынча сыллар анараа өттүлэри- нан оонньуур. «Солист» баянынан
Кини быһаччы салалтатынан Боро- гэр олоро сылдьыбыт харамайдар үҥкүү-битии музыкатын арааһын ририитин үлэһитэ КИЭН’
нан кэпсиэхпит. * интэриэстээх, КИЭҤ билии-
рон оскуолата Бүтүн Союзтаары уҥуохтарын бүтүн «ыскылаатын» эбэтэр народнай ырыалары тар-
Салалтаҕа сметыы пионердар уонна үөрэнээччилэр буллулар. Дьэ манна ' бааллар: дан кэбистэринэ, ама, кими дол лээх, элбэри сатыыр, педагогичес
экспедицияларын сыл аайы ыы- сүүнэ улахан мааманнар, бизон- гу ппат буолуорай! кая боппуруостары хорсуннук
иколай Иванович биогра- тыллар походтарын, турисгар рес- нар, түүлээх носорогтар, хаһан Эйэлээх кэргэн быһаарар, мэлдьи айар, тэрийэр
Н гар Ара дойдуну көмүс- Бүтүн Союзтаары слеттарын кыт- эрэ үөскээн сылдьыбыт дьиикэй талааннаах, үрдүк культуралаах
>ията биһиги дойдубуту- публика.таары, С-ибиирдээри уонна
буолуохтаах диирэ-
күүр улуу сэрии сарана үүммүт сылгылар уонна табалар араас иколай Иванович дьиэти-
тыылаара буолла.
уҥуохтара. Ол иһигэр дэҥҥэ кос
ханнык баҕарар ыччат олорун Туризм дйэн быһый атахтаах- тер центнеринэн ыйааһыннаах те Н гэр-уотугар тардыылыга Биһиги Н. И. Афанасьевпыт бу
курдук судургу үөрэх, байыан- тгр, эр санаалаахтар спортара бе дьардьамата, үс миэтэрэттэн суох, кулун босхо сыл- ирдэбиллэргэ толору эппиэттиир
най сулууспа, үлэ- Кини сэрии са- диэн этэллэр- Кырдьык, турист ордук . уһуннаах мааман кыыл дьар киһи буолбатах- Кини арыс үлэһит- Кини учуутал аймахха
раланарыгар сэттис кылааска үө- 'сүүру-ктээх чүөмпэлэри, уймалас аһыыта, биллибэт харамай тааска кыра оролоох ыал арата. Итинтэн уонна ыччакка үтүо холобурунан
рэнэр, сана улаатан эрэр уол эта. бадарааннарьь адаардаах систэри, ойууланан хаалбыт дьүһүнэ 4 улахана үөрэнэр, уоннаарылара буолар-
Арата эрдэ олен бырааттарын кы туруук хайалары саас садырыма, о. д. а- дьиэ дьоно- Кэргэнэ Евдокия Про Н. ЧИРЯЕВ.
тары аггардас ийэ кырыымчык сайын куйааһа, күһүн өксүөнэ Бороҕон оскуолатын директора
хамиаһынан иитиллэн, үлэ-хам- диэн аахсыбакка тэлэйэ хаамар, төрөөбүт кыраайын культурнай
кас, тиийиммэт-түгэммэт диэн ту айылра араас кубулраттарын са- историятын иҥэн-тоҥон үөрэтэр-
гун кыра сааһыттан этинэн-хаа- наатын дьулуурунан, сырыытын Ол- иһин научнай тэрилтэлэртэн
нынан билэн улааппыта. сындааһынынан баһыйа тутар көҥүллээх археологчинчийээччи.
1943 сыллаахха Бүлүүтээри аналлаах- Николай Иванович. бу Кини бэйэтин үөрэнээччилэрин
педагогическая училищены бүтэ- ыарахан спордунан кыра сааһыт- кытары Саха сирин историятын
рээт, армияҕа барбыта- тан үлүһүйэн туран дьарыгырбьг үөрэтиигэ сана страницаны арый-
Бастакы учуутадлааһына 1947 та, онио үөрэнээччилэрин уонна да. 1959 сыллаахха археологичес
сыллаахха сараламмыта. Быраат- бэйэтин оролорун 10 —11 сааста- кая хаһыылары оҥорон Хотугу
тарга комо, армия, дьиэ-уот усу- рыттан уһуйар- туулаах, Өкүчү, Үөлэс диэн ыраах
луобуйата салгыы үөрэнэргэ кыах Кини ессо оскуолара үөрэнэ тайҕара сытар сирдэртэн бронза
биэрбэтэхтэрэ. Биир сыллаах Курс сылдьан торөөбүт Бүлүүтүн баһа- үйэтин саҕанааҕы дьон туттубут
ка уорэнэн учительский институ атара биллибэт аар-хара тыатын, араас малларын, иһиттэрин
ту бутэрбитэ. үгүс үрэхтэрин, ахсаана биллибэт үлтүркэйдэрин, уһаммыт оһохто-
куоллэрин кэрийэр идэлээрэ- Ол рун олоҕун булбуттара. Ол туһу-
1952 сыллаахха начальна!» ос сылдьан орүс хара сыырын дьик- нан Москваҕа тахсар научнай су-
куола базатытар аһыллыбыт Бо ти костүүлэрин, былыргы кыыл- рунаалга сэҥээрбиттэрэ- Сорох бу-
ророн сэттэ кылаастаах оскуола лар уҥуохтарын чинчиһэрэ, айыл луулар киин научнай институт-
тыгар директоры кордөөһүн үөрэх ра кэрэ музыкатын, эггин эгэлгэ тарга уонна музейдарга ыытыллы- Бу отонноох мае күөх муоратын ортотугар олорор уолчаан саха-
оройуоннаары салаатын уһуннук формаларын соро-махтайа кореро, быттара. Кэлин икки оттүнэн то- тын, бауар, итэдэйиэххит суоҕа. Клим Афанасьев кыракый ытншыгар
эрэйдээбитэ. Оройуон кииниттэн манна хайаан да туох эмэ дьикти бөлоөх уҥуох кынчаал көстүбүтэ- яблоко оҕотун бэркэ харыстаан тутан олорор.
ыраара- суола-йиһэ куһарана, үө- баар буолуохтаах дии саныыра. Бу оссө былыргы дьон сэптэрэ Клим начальной кылааска үөрэнэ сылдьан (билигин үрдукү кы
рэтэр-иитэр үлэни тэрийэргэ то- Ити санаатын толорон. кэнники буолуохтаах диэн сабараланар. лааска үөрэнэр) соҕурууттан «Китайка» уонна «Ренет-стланец» ябло-
колар сиэмэлэрин сурунан ылан баран, хардарыта иссиһиннэрэн
руку тэрилэ, дьиэтэ-уота суора уонча сыллар усталарыгар үөрэ- Эдэр чинчийээччилэр үлэлэрин олордубута. Опыта бэркэ табыллыбыт. Хоту дойду хоһуун хоодуот
киһини бары дьулаппыта. Себүлэ- тэр оролорун кытта төрөөбүт Са- түмүгүнэн «Айан аргыһа», «Тө- садоводун фотографията яблокотын туппутунан «Пионерской правда-
һиэх айылаах көсТүбэтэрэ. Тиһэ- хатын сирин инньэ Тиксиигэ рөөбүт кыраайбыт» диэн суру уа» бэчээттэнэн турардаах.
Снимокка: Бороуон ауыс кылаастаах оскуолатын сатабыллаах са
рэр, киэһээҥи оскуола учууталый тиийэ тайранан сылдьан кэрийдэ вааллары таһаараллар. довода Клим Афанасьев.